Техник технологи хөгжсөөр ном зохиол, сонин сэтгүүлүүд цахим хэлбэрт шилжсээр байгаа билээ. Монголын сор бүтээлүүд болох 150 гаруй ном, сэтгүүл, аудиог өөртөө багтаасан M Plus /M+/ аппликэйшн нээлтээ хийсэн юм.
Энэхүү цахим номын сангийн талаар Woovoo ХХК-ийн Ерөнхий захирал, үүсгэн байгуулагч Х.Эрдэнэбаярыг ярилцлагын булангийнхаа ээлжит зочноор урьж, ярилцлаа.

-Их ажлын ард гарсан танай хамт олонд юуны өмнө баяр хүргэе. Сүүлд ямар ном уншив?
-Сарын өмнө Элон Маскийн Теслаг хэрхэн бүтээсэн тухай номыг уншсан юм байна. Гэхдээ У.Бямбанямын “Цаг хугацаа хэлнэ”, Ж.Тэгшжаргалын 25, М.Сугар-Эрдэнийн орчуулсан Михайл Булгаковын Нохойн зүрх, Закийн орчуулсан Шөнө, н.Ганзоригийн орчуулсан Бенжамин Баттоны "Миний намтар" гээд таван ном худалдаад авчихсан байгаа.

-Таны номын сан хэдэн номтой вэ?
-Ном уншдаг хүмүүсийн хажууд ичмээр ч гэсэн одоогийн байдлаар 100 ном л байгаа. Гэхдээ ном уншдаггүй хүмүүсийн хажууд уншчихдаг хүн шүү. Одоо бол тухтай суугаад уншихаас илүү онгоцонд явахдаа л уншиж байна.

Нийгэм өөрөө их хурдтай байгаа учир ном, зурагт уруу анхаарахаас илүү дижитал болон сонсдог номыг түлхүү сонгож байна. Машинтай явахдаа сонсдог номоо эхлүүлчихлээр өглөө оройдоо бага хэмжээний ном уншчихаад байгаа юм.

-Та ихэвчлэн ямар төрлийн ном уншдаг вэ. Номын сонголтын талаар?
-Би бага байхаасаа эхлээд хүмүүсийн намтар их уншдаг байлаа. Учир нь хүмүүсийн амьдралд үүссэн асуудал, хүндхэн үеийг хэрхэн давсан тухай уншиж, олон зүйлийг суралцан, гаргасан алдааг нь давтахгүйгээр зөв байж, амжилтад хүрч болох юм байна гэдгийг ойлгон, хүмүүсийн амьдралын тухай өгүүлсэн номыг түлхүү сонгодог.

-Зарим хүмүүс ном унших дуртай байдаг. Гэтэл нэг хэсэг нь ном бүтэн уншиж чаддаггүй. Сайн уншигч болохын тулд яах ёстой вэ. Тусгай арга байдаг уу?
-Саяхан манай М плас /М+/ аппликэйшнд Шагж Гэлэн залуугийн “Жорлонд унших ном” орсон. Уншигчдад эвгүй сэтгэгдэл төрж магадгүй. Гэхдээ миний ном уншдаг газар гэвэл энэ. Бага байхаасаа эхлэн ном унших хамгийн дуртай орчин минь тэр байсан. Ямар сайндаа л аав маань дургүйцэж, их л загнадаг байлаа.

Гэвч надад тэнд л ном уншихад хамгийн сайхан байдаг. Хоёрдугаарт номоо зөв сонгоод уншчихвал хэн ч бай сайн уншигч болж чадна. Би олон ном уншдаггүй ч, цөөн номыг давталттайгаар уншдаг.
Өөртөө таалагдсан нэг номыг барьж аваад хэдэн ч удаа хамаагүй уншдаг төрлийн хүн. Миний ном уншихдаа баримталдаг зарчим бол хурдтай уншаад дуусахаас илүү, уг номын агуулга дундаас хэрэгтэй зүйлсээ олох гэж хичээдэг. Зарим хүмүүс уншсан номоо хурдан мартдаг бол, би мартдаггүй хүмүүсийн нэг.

Тухайлбал, 2006 онд Т.Бум-Эрдэнэ ахын гаргасан “Сэмэрч үл барагдана” анхны уншигч нь би болж билээ. Одоо ч гэсэн магадгүй зохиолчоос нь илүүтэй өгүүллэгийг нь цээжээр ярьж чадах байх.

-Монголын уран зохиол дэлхийн хэмжээнд хүрдэггүй гэж шүүмжилдэг хэсэг бүлэг хүмүүс бий. Энэ талаарх таны бодол?
-Би айхавтар уран зохиол уншдаг хүн биш. Гэхдээ нөгөө талаас харвал Монголын утга зохиол харин ч сайн байгаа гэж боддог. Би номыг эх хэлээрээ эсвэл англиар уншдаг. Хараад байхад зөвхөн Монгол зохиол л хамгийн уран тансаг хэллэгээр бичигдсэн байдаг.
Жишээ нь Б.Лхагвасүрэн гуайн “Боржигоны бор тал” ч юм уу, П.Бадарч гуайн “Эхийн сэтгэл” шүлэгт Араг чулуу хоёрыг андууран байж би хүүгээ санадаг даа гэсэн мөртийг Испаниар юм уу Англиар хэлнэ гэдэг төсөөлөхөд бэрх.
Тиймээс Монголын утга зохиол хаана ч байхгүй уран тансаг, дахин давтагдашгүй сор бүтээлүүд мөн гэж боддог.

-Гадаад хэлний мэдлэг муутайгаас болж дэлхийн сор бүтээлүүдийг эх хэлээр нь уншихад бэрх байдаг. Тиймээс орчуулгын ном, зохиол унших нь элбэг. Орчуулгын чанарын талаар та юу гэж боддог вэ?
-Орчуулгын түвшин сайн байгаа. Утга зохиолын орчуулагч нарын хувьд өөрсдөө ном бичиж байгаа юм шиг сэтгэлээ шингээн орчуулдаг болов уу.
Орчуулгын талын номууд гэвэл сүүлд Лодойдамба гуайн зохиолыг Михо Сан орчуулагчийн эхнэр гадны хүн гэхэд их сайн орчуулсан байна лээ. Би орчуулгын ном бага уншдаг л даа гэхдээ яг харьцуулж уншсан ном гэвэл Алекс Фергюсоны “Миний намтар” номыг гурван жилийн өмнө онгоцонд явахдаа уншиж байхад их л сайн орчуулсан байсан.
Мэдээж хөлбөмбөгийн амьдралыг мэдэхгүй хүн орчуулсан учир ганц хоёр жижиг алдаа гаргасан байсан. Гэхдээ орчуулгын хувьд манайхан маш сайн орчуулдаг шүү.

-Шинэ номын мэдээллээ ихэвчлэн хаанаас авдаг вэ?
-Номын дэлгүүрт сард нэг удаа ордог. Өөрөө ном унших гэж орохгүй ч, бусдад бэлэглэх дуртай. Тиймээс хааяа орж аятайхан гэж бодогдож байгаа номуудыг аваад ажилчид, эсвэл найз нөхдөдөө бэлэглэдэг.
Ингэх явцдаа л шинэ номын мэдээлэл авдаг даа. Мөн би нэг зохиолчийн бүх номыг авч унших дуртай. Тухайлбал Message of the bottle, Notebook зэргийг бичсэн Канадын Николас Спарксийн гаргасан шинэ номыг киноноос нь амжиж уншихыг хүсдэг.
Энэ зохиолчид дурласан шалтгаан нь түүний хоёр номыг Англид суралцаж байхдаа уншиж байлаа. Миний амьдралдаа уншиж байсан хамгийн сайхан ном гэвэл түүний аавынхаа тухай бичсэн “Last Song” ном юм.
Николос Спаркс шиг бичсэн бүх зохиол нь Hollywood-ийн супер кино болсон зохиолч байдаггүй юм билээ. Түүний бичсэн зохиол ялангуяа залуучуудад их хэрэгтэй, зохиол бүр нь гэгээлэг, хүнд зориг, тэмүүлэл өгдөг.

Заримдаа түүний номыг уншиж байхдаа битгий дуусаасай гэж бодогдох үе олон байдаг.

-Таны ширээний ном?
-Бодо Шефер гээд эдийн засагчийн бичсэн “Санхүүгийн эрх чөлөө” номыг насныхаа тоогоор уншсан байх. Энэ номыг би үг үсэггүй цээжээр мэднэ. Яагаад гэвэл маш сургамжтай, амьдралд багшилж болохоор ном. Энэ ном намайг хүмүүжүүлсэн.
Тухайлбал, хүнийг хэзээ ч загнаж болдоггүй юм байна гэдгийг би энэ номын нэг хуудаснаас л мэдсэн. Амьдралдаа би хэзээ ч хэн нэгнийг загнаж болохгүй юм байна гэдгийг зургаан жилийн өмнө энэ номын тусламжтайгаар ойлгочихсон.

Уг номын зохиолч өөрөө дэлхийн алдартай банкир. Дэлхийн бүх төв банкинд зөвлөгөө өгдөг. Нэг удаа Лондонгийн Bank of England-д зөвлөгөө өгчхөөд Шотланд уруу нисэх гэж байгаад, бодлоо өөрчилж галт тэргээр явсан байгаа юм. Гэтэл галт тэргэнд өөрийнх нь насны залуу хоёр хүүгийн хамт сууж. Лондонгийн төв буудлаас галт тэрэг хөдлөөгүй байхад өнөөх хоёр хүүхэд ус цацаж, орилоод тэсэхийн аргагүй үймүүлжээ.

Бодо Шефер өөрөө хүн удирдаж сурсан учир өнөөх залууг хүүхдүүдээ удирдаж сураагүй гэх мэтчилэн уурлаж, загнаж, бүх уураа гаргасан байна. Загнаж, загнаж дуустал хүүхдүүдийн аав уг залуугаас “Та хэлж дууссан уу” гэж асуутал өнөөх нь “Тийм” гэж хариулж. 
Гэтэл нөгөө залуу “Өнөөдөртөө та миний хүүхдүүдийг загнаад яах вэ. Бид гурав ээжийг нь оршуулчхаад явж байна” гэж хариулсан юм.
Тэгэхээр чи тухайн хүний дотор юу болж байгааг мэдэхгүй учир эхлээд хүмүүсийг сонсож сурах хэрэгтэй гэдгийг надад заасан шиг, тэр ном дотор хүнд хэрэгтэй олон сургамж бий. Хоёр долларын онол гээд л...

Еврейчүүд яагаад худалдаанд байдаггүй хэрнээ хоёр долларыг гаргав? Хүн 100 төгрөг олох болгоныхоо хоёр долларыг хадгалаад байхад тэтгэврийн насандаа гарахад хадгалсан мөнгө нь үлдсэн насандаа хэрэглэх, аялах хэрэгцээнд хангалттай хүрсэн байдаг аж. Гэх мэт асар их тооцооллыг гаргасан аж.

Тиймээс энэ номд сургамжтай олон зүйлийг бичсэн байдаг.

Ном танд юуг өгөв?
-Би бага байхдаа сайн ном кино болдог гэж боддог байлаа. Нэг ном унших гэж гурав хоног зарцуулдаг байсан учир цаг 30 минут кино үзсэн нь дээр гэж боддог байсан юм.
Ингэж байгаад л Англид сурахдаа ном унших соёлд суралцсан. Хэдий би бага байхдаа олон ном уншдаг байсан ч бүгд өөрийгөө хуурсан төдий. Бага байхад 50 ном уншсан хүүхдэд номын сайн нөхөр тэмдэг өгдөг байсан. Тиймээс л би номын сан ороод хамгийн нимгэн үлгэрүүдийг түүж байгаад хоёр өдрийн дотор номын сайн нөхөр болчихдог байлаа.

Одоо бол нэлээд чанартай гэсэн номыг сонгож цуглуулах дуртай. Ном хүнд хамгийн чухал, нандин зүйлийг өгдөг. Тиймээс залуусыг гэгээлэг, сайхан ном уншаасай гэж хүсдэг.
Тэр тусмаа намтрын номууд монголчуудад таарах юм шиг санагддаг.

-Саяхан нээлтээ хийсэн М Plus /M+/ аппликэйшны талаар танилцуулна уу?
-Манай компани DPS буюу дэлхийд өндөр үнэтэйд тооцогддог программаар дижитал сэтгүүлийг хийдэг. Анх дижитал сэтгүүл хийе гэж зориглоод уг программыг ашиглан Монголд дижитал сэтгүүл хийж үзсэн. Сэтгүүл хийхэд нэгдүгээрт асар олон цаг шаарддаг. Хоёрдугаарт асар их хөрөнгө хэрэг болдог. DPS гэдэг энэ программыг нэг компьютерт суулгахад жилийн 100 мянган ам.доллар байдаг.
Үүн дээр нэмээд нэг удаагийн сэтгүүл хийхдээ 699 ам.доллар MacPlus гээд өөр компанид төлдөг. Тэгэхээр нэг сэтгүүл хийхийн тулд бодитоор хоёр хүн нэг сар зарцуулж, 700 ам.долларыг upload хийхдээ төлж, дахиад жилд асар өндөр үнэтэй программ худалдаж авдаг учраас үүнийг яаж амар болгох вэ гэж удаан бодсон.

Дэлхий хүссэн хүсээгүй дижитал сэтгүүлд орж байгаа тул гурван жилийн өмнөөс software оролдож, өөрсдөө дижитал сэтгүүл хийдэг программыг үүсгэсэн юм.
Эхний ээлжид Монгол залуучууддаа ном, сэтгүүлийг үнэгүй уншуулъя гэж шийдсэн. Нэг зохиолч шинэ ном гаргалаа гэж бодоход гадаадад байгаа Монгол хүн уншихад хэцүү.
Хоёрдугаарт зохиолч өөрөө удаан хугацаанд төлөвлөөд сайн ном бичсэн ч, зарж эхлээгүй байхдаа хэвлэлийн газар очоод 1,000 ширхэгийг хэвлүүлье гэхэд бэлнээр таван сая төгрөг бариад очно гэдэг хүндрэлтэй.

Номоо заръя гэхээр хэвлэлийн үйлдвэрт 50 хувь, номын дэлгүүрт 35 хувийг нь өгчхөөр зохиолчид юу ч үлддэггүй болчхоод байгаа. Тиймээс бид өнөөдөр дэлхийн хаана ч бай нэг секундийн дотор татаад унших боломжийг олгоё гээд M + /M Plus/ аппликейшнээ хийсэн.
Үүгээр дамжуулан зохиолчид маань хуучны зохиолоо текст, аудио хэлбэрээр хүргэх боломжтой. Мөн хуучных шиг зохиолч номоо дэлгүүрт өгөөд сарын дараа мөнгөө авдаг биш, тухайн номыг татахад нэг секундийн дараа зохиолчийн дансанд төлбөр орохоор бид шийдсэн байгаа.

Тэгэхээр хэрэглэгч, зохиолч, сэтгүүлийн редакторуудын хүндрэлтэй байсан асуудлыг шийдээд, илүү гоёор хүргэх боломжтой. Тухайн номыг хэрэв уншиж амжихгүй бол машин дотроо аудио хэлбэрээр нь сонсох боломжтой.

Жишээ нь Хөвсгөл явлаа гэхэд арав гаран цагийн турш нутгийн дуу сонсож, гуниглахын оронд хүссэн зохиолоо шууд сонсоод явах боломжийг гаргаж ирээд байна. Бид аппликэйшнээ нээгээд хоёр долоо хоног өнгөрлөө. Энэ хооронд тогтмол 25,000 хэрэглэгч 115,000 ном сэтгүүлийг татаж уншаад хэрэглэж байна гэдэг том дата үүсч, цаашдаа 3-6 сарын дараа Монголын хамгийн том номын сан үүсэх юм.
Одоогоор 130 орчим ном, 27 сэтгүүл байгаа.Мөн Монгол Тулгатны 100 эрхмийг хийсэн Херо энтэртайнментийн 51 дугаар бүгд орсон. Татаж авсан тохиолдолд интернетгүй орчинд ч дуртай дугаар, номоо сонсох боломжтой гэсэн үг.

-Хэдий технологи хөгжин, ном, сэтгүүлүүд цахимжиж байгаа ч уламжлалт хэвлэмэл ном унших нь хавьгүй дээр гэж ярьдаг хүн цөөнгүй бий. Энэ талаар таны бодол?
-Хоёулаа хамт Булган явъя гэж бодъё. Надад машин, чамд морь байна. Алийг нь сонгох вэ? Мэдээж машинаар явна. Үүнтэй адил. Хүмүүс хэвлэмэл ном, сэтгүүл уншаад дасчихсан учир бодитоор бариад унших мэдрэмж нь сайхан.

Гэхдээ бид бодох цаг болсон. Технологи өөрөө хүмүүсийг өөрчилнө. Улаанбаатараас Токио руу нисэх гэж байгаа бол таван ном чирээд ирэх үү, эсвэл 5 кг ачааны оронд хувцас байсан нь дээр үү? Технологи яг ийм.
Стив Жобст олон хүн таны хийж байгаа ажил бүтэхгүй гэж хэлэхэд тэрбээр “хүмүүс угаасаа л тэгж ярьдаг. 1995 онд би хүмүүс гар утас бариад, яваандаа нүүр нүүрээ харан утсаар ярина гэхэд бүгд л солиорч гэж байсан. Гэтэл одоо хар л даа. Та нар үүнгүйгээр амьдарч чадах уу?” гэж хэлсэн байгаа юм.

Тэгэхээр хүн хүссэн хүсээгүй технологийн хөгжилтэй эвлэрэхээс өөр аргагүй. 
Одоогийн байдлаар бид байшингаа барьчхаад, сэтгүүл, ном, аудиогийн өрөө барьчхаад байна. Дараагийн нэг өрөөгөө бид хоёр долоо хоногийн дараа нээх гэж байна. Энэ нь дэлхий дахинд тренд болоод байгаа Podcast.

Мөн зохиолчид, уншигчдад харагдахгүй big data буюу хэн юу уншихыг хүсч байна гэх мэт хүмүүсийн хайлтын систем дээр хамгийн их хайсан ном, сэтгүүлийн бүх датаг харж байгаад хэрэглэгчдэд зориулсан хөгжүүлэлтийг байнга хийнэ.

Залуучууд утаснаасаа өөр зүйл анхаарахаа больчихсон учир ядаж өөрт хэрэгтэй зүйлийг хийгээсэй гэдгийг нийгэмд түгээж байгаа юм. Бид утсаараа чавх татаж, тоглодог үеэ болих ёстой.