Кремлийн цэрэг, армийн сүр жавхаа, сүүлийн үеийн дэвшилтээс дэлхийн улс гүрнүүдэд тольдон харуулах алтан мөч Ялалтын баяраар тохиодог билээ. Эх орны газар шорооны төлөө халуун цусаа урсгасан мянга мянган баатрын суу алдрыг эргэн дурсах, амьд сэрүүн буй ахмад дайчдаа бахархан хүндлэх гавьяа бас энд дуурсдаг.
Тэгвэл энэхүү түүхэн баярын талаар таны урьд хожид сонсоогүй найман баримтыг “Russian Beyond” ийнхүүн нийтэлжээ.
1945 оны зургадугаар сарын 24-нд анхны Ялалтын баярын парад Улаан талбайд болоход Лениний бунханы урд гуравдугаар Рейхийн олон тугийг түшүүлэн тавьсан байв. Цэргүүд жагсаалын үеэр гартаа бээлий углан өнөөх тугнуудыг музейд тавьсан юм. Үүнийхээ дараа тэд бүгд өмссөн бээлийгээ тайлж шатаан хорслоо илэрхийлж байжээ.
Баярын жагсаалын сургуулилтын үеэр Сталин хэд хэдэн удаа мориноосоо унаж нуруугаа хүртэл бэртээж байв. Хүндэтгэлийн жагсаалын хэсгээс морь унах үзэгдлийг хасах санал хүртэл гаргасан удаатай. Гэвч эцэст нь маршал Г.Жуков энэхүү үүргийг хариуцаж авсан юм.
1945 оны Ялалтын жагсаалд гагцхүү хүмүүс оролцоогүй юм. Бөмбөг олж илрүүлсэн нохойг хүндэтгэн И.Сталин хүрмээ хүртэл өмсгөж байжээ. Шеперд Зулбарс хэмээх энэ нохой нь 7000 мина, 150 ширхэг бөмбөгийг илрүүлсэн гавьяатай юм. Энэхүү нохойг “Дайны гавьяа”-ны одонгоор шагнасан ч тэрээр явж чадахааргүй болтлоо шархадчихсан байсан юм. Тиймээс л И.Сталин дөрвөн хөлт үнэнч анддаа хүрмээ “зээлсэн” түүхтэй.
Өнөө цагт “Ялалтын баяр”-ын жагсаалыг жил бүрийн тавдугаар сарын 9-нд хийдэг уламжлал тогтсон билээ. Гэвч өмнө нь ийм жишиг хараахан тогтож амжаагүй байлаа. Тухайлбал, Зөвлөлт засгийн үед энэ жагсаалыг ердөө дөрөвхөн удаа буюу 1945, 1965, 1985, 1990 онд тэмдэглэсэн түүхтэй. 1995 оны парадын дараа баярын жагсаалыг ямар нэгэн ойн өдрүүдээр хязгаарлахаа больсон юм.
Ялалтын баярын жагсаалд гадаад улсуудын цэрэг армийнхан гурван удаа оролцсон түүх бий. Улаан талбайд нацистуудтай тулалдаж явсан Польшийн ардмын армийн төлөөлөгчид 1945 оны баярын жагсаалд анх удаа урилгаар оролцсон. Тэгвэл түүхэнд анх удаа оролцсон гадаад улсын цэргийн генерал цолтой хүн нь Болгарын хурандаа генерал Владимир Стойчев байлаа. 2010 оны баярын жагсаалд Польшийн армийнхан дахин оролцсон билээ. Тэгвэл 2015 онд буюу Ялалтын баярын 70 дахь жилийн хүндэтгэлийн парадад Хятад, Энэтхэг, Монгол, Серб зэрэг 10 улсын цэрэг армийнхан оролцсон түүхтэй.
1965 оны Ялалтын баярын парадын үеэр олон түмэнд толилуулсан тив хоорондын пуужингийн загвар болох 8K713, 8K96, 8K99 нь ёслолын үеэрх содон зэвсэглэл болсон билээ. Гэсэн хэдий ч эдгээр загвар ашиглагдаагүй гэсэн мэдээлэл бий.
2005 оны Ялалтын баярын жагсаалын үеэр тухайн үеийн Германы Канцлер Герхард Шродер Вермахт (1935-1945 онд оршиж байсан Германы зэсвэгт хүчин)-ы ахмад дайчдыг дагуулан ирсэн юм. Тэд мөн Ерөнхийлөгч В.Путинтэй уулзсан билээ.
Өнгөрсөн жилийн баярын жагсаалд роботууд анх удаа оролцсон юм. Uranus-6 маркын мэргэн буудагч болон Uranus-9 загварын тулаанч роботууд баярыг улам сүр жавхаатай болгосон байна.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
Ж.Цогзолмаа
24news.mn